ARTICOLI ET CAPITOLATIONI Fatte Tra Il Christianissimo re di francia & di Nauarra & l’Imperatore de Turchi

ÇOK ÇOK NADİR…

I. AHMED VE IV. HENRI ARASINDA İMZALANMIŞ KAPİTÜLASYONLARI YENİLEME ANTLAŞMASI…

1604 YILINDA FRANSA VE OSMANLI ARASINDA 4. KEZ YENİLENEN KAPİTÜLASYONLARIN 39 MADDELİK GÜNCELLEME METNİNİN 1619 İTALYANCA BASKISI…

MÜZAYEDE’DE SATIŞA SUNULAN ESERİN GİRİŞ SAYFASINDA; “Tanrı’nın lütfuyla dünyanın büyük prenslerinin ve onurlu imparatorların sığınağı, Muzaffer İmparatorların İmparatoru, evrenin büyük prenslerine taç dağıtan, Kutsal Kudüs’ün koruyucusu ve savaşçısı, Avrupa’nın, Asya’nın ve Afrika’nın efendisi, Anadolu, Rumeli, Karaman, Mısır, Tiflis ve daha nice memleketlerin Efendisi, İmparator Süleyman’ın, İmparator Selim’in, İmparator Murad’ın ve İmparator Mehmed’in oğlu İmparator Ahmed” YAZILIDIR.

YENİLEME MADDELERİ I. AHMED VE IV. HENRI ARASINDA GÖRÜŞÜLMÜŞ OLUP XIII. LOUIS TARAFINDAN YAZIYA GEÇİRİLMİŞTİR. SATIŞA SUNULAN NÜSHA YAZIYA ALINAN KAPİTÜLASYONLARI YENİLEME ANTLAŞMASININ 1619 BASIMI OLAN İTALYANCA ÇEVİRİSİDİR.

Osmanlı İmparatorluğu’nda yabancılara verilen ekonomik, hukuki ve idari birtakım ayrıcalıkları içeren kapitülasyonlar yabancılara Osmanlı kentlerinde örgütlenebilme hakkı, yabancıların kendi aralarındaki anlaşmazlıklarda konsolosluklara yargı yetkisi tanınması, Osmanlı topraklarında seyahat, taşımacılık ve satış serbestliği ve Osmanlı sularında gemi işletmeciliği gibi hakları içermektedir. Osmanlı kapitülasyonlarının başlangıcı olarak Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapılan 1535 tarihli Antlaşma gösterilmesine rağmen bazı tarihçiler öncesinde Ceneviz, Venedik ve Floransa’ya verilen ticari imtiyazları kapitülasyonların başlangıcı olarak kabul etmektedirler. Müzayedede satışa sunduğumuz nüshanın ikinci maddesinden de anlaşılacağı üzere Fransızlar 1535’ten önce İtalyan kent devletlerinin sahip olduğu imtiyazlara atıfta bulunmaktadır. Bu doğrultuda XV. yüzyılın sonları ve XVI. yüzyılın başlarından itibaren Akdeniz ticaretini elinde bulunduran İtalyan kent devletleri yerini, İspanya, İngiltere ve Fransa gibi Avrupa devletlerine bırakmaya başlamışlardır. XVI. yüzyıl Avrupa’sında süren savaşlar neticesinde İspanya kralı Şarlken’e esir düşen I. François “Kendisine yardım edebilecek tek güç” olan Osmanlı İmparatoru Kanuni Sultan Süleyman’dan yardım istemiş ve Fransa ile Osmanlı arasında uzun süreli bir ittifak başlamıştır. Bunun neticesinde 1535 yılında Fransa’ya ilk kapitülasyon verilmiştir. Bu durum Fransa’nın eskiden İtalyan kent devletlerinin Akdeniz’de sahip olduğu imtiyazları elde etmesine ve Akdeniz ticaretinde üstünlük sağlamasına sebep olmuştur. Fransızlara verilen bu ilk kapitülasyonun öncekilere göre daha ayrıntılı olması, daha sonrasında yapılacak olan ticari anlaşmaların temelini oluşturması ve padişahların hüküm süresince geçerli olması açısından önemlidir. Bu çerçevede Fransızlara verilen kapitülasyonlar 1569, 1581, 1597, 1604, 1673 ile son olarak 1740 yılında yenilenmiştir. Bu kapitülasyonlar Fransa’ya toplam 7 kez verilmiş ve son yenilemeyle birlikte kalıcı hale gelmiştir. Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra yenilenen kapitülasyonlar ilkini temel alıp ayrıntılı düzenlemelerle güncelleştirilmiştir. Bu yenileme sonucunda müzayedemizde satışa sunulan eserin giriş sayfasında yazan “Tanrı’nın lütfuyla dünyanın büyük prenslerinin ve onurlu imparatorların sığınağı, Muzaffer İmparatorların İmparatoru, evrenin büyük prenslerine taç dağıtan, Kutsal Kudüs’ün koruyucusu ve savaşçısı, Avrupa’nın, Asya’nın ve Afrika’nın efendisi, Anadolu, Rumeli, Karaman, Mısır, Tiflis ve daha nice memleketlerin Efendisi, İmparator Süleyman’ın, İmparator Selim’in, İmparator Murad’ın ve İmparator Mehmed’in oğlu İmparator Ahmed” metninden de anlaşılacağı gibi Fransa kralı Osmanlı Sultanı’nı dünyanın en büyük idarecisi “İmparator” olarak tanımıştır. 1604 yılında 4. kez yenilenen Kapitülasyon Antlaşması I. Ahmed ve IV. Henri arasında yapılmış olup XIII. Louis tarafından yazıya alınmıştır. Osmanlı-Avrupa arasında yapılan ticari antlaşmaların altyapısını oluşturması nedeniyle İtalyanca’ya çevrilmiş 1619 basımı 39 maddelik oldukça nadir bir nüshadır. Satışa sunulan eserin maddelerinde; kutsal yerleri ziyaret ile ilgili hakkın sadece Fransız vatandaşlarında değil aynı zamanda Fransa’nın dost ve müttefik olduğu ülke vatandaşlarına da tanınması, Osmanlı topraklarından geçen ticari ürünlerden alınan vergilerin kaldırılması, Osmanlı Devleti’nde yaşayan tüm Fransızların güvenliğinin korunması ve haklarının sağlanması, Akdeniz’de Fransa bayrağının kullanılması gibi imtiyazlar kesin olarak tanımlanmıştır. Bu imtiyazların sonraki yıllarda farklı Avrupa devletlerine de verilmesi nedeniyle Osmanlı ekonomisi zarara uğramış ve antlaşmalar Osmanlı İmparatorluğu’nun bir çok konudaki egemenliği için bir dezavantaja dönüşmüştür, bu sebeple 1923 Lozan Antlaşması’nda kaldırılmıştır.