JAMES BRYCE - TRANSCAUCASIA AND ARARAT

İNGİLİZ TARİHÇİ VE POLTİKACI BRYCE’IN BAŞTA AĞRI DAĞI’NA ÇIKMAK AMAÇLI BAŞLADIĞI VE RUSYA, KAFKASYA ÜZERİNDEN AĞRI DAĞI VE ERMENİLERİN YOĞUN OLDUĞU DOĞU ANADOLU’DA YOLCULUĞUNUN İZLENİMLERİ VE ERMENİ MESELESİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ…

Akademisyen, hukukçu, tarihçi ve politikacı olan James Bryce (1838-1922), 1876 yılında Rusya, Kafkas ülkeleri ve Türk İmparatorluğu’nu gezmek üzere İngiltere’den yola çıkar. Bu yolculuğunun amaçlarının başında Ağrı Dağı’na çıkmak olan Bryce; gerçek Ararat’ın İncil'de ifade edildiği gibi Ermenistan'da mı, yoksa Keldani efsanesine göre Karduya topraklarında mı olduğunu öğrenmek ister. Ağrı Dağı’na çıkışının yanı sıra Ermenistan ve Kafkasya’ya yaptığı seyahati anlatan kitap; Kafkasya'nın insanlarını ve coğrafyasını, Tiflis'in izlenimlerini ve Ermeni halklarının günlük yaşamı gibi birçok konuya da değinir. Bu az bilinen topraklara yapılan seyahatin öyküsü, Bryce’ın tarihsel araştırmaları, siyasi gözlemleri ve düşünceleri ile okuyucuya öznel bir biçimde aktarılır. Özellikle kitabın önemli bir bölümünün Ermeni meselesinin tarihi ve siyasi araştırmalarına ayrılmasıyla Bryce’ın, ilgili bölgedeki etnolojik sorunlardan, etnik rekabetten ve işbirliklerinden bahsettiği görülür. Bu sayede Bryce, Osmanlı yönetimine karşı derin bir güvensizlik ve Ermeni halkına sempati getirir. Daha sonra, Ekim 1915'te İngiliz Lordlar Kamarası'nda bu konu hakkında ilk konuşan kişi olan Bryce, Ermeni soykırımını kınayanlar arasında yerini alır.