25. ONLINE Müzayede; Nadir Kitaplar, Efemera ve Obje Müzayedesi

Ferrieres-Sauveboeuf Babıali'nin Fransız büyükelçisi olan Vergennes tarafından 1755'ten itibaren Osmanlı topraklarında gizli görevler verilmiş bir Fransız diplomattır. Türkçe ve Farsça bilen Ferrieres-Sauveboeuf İstanbul'a birkaç ziyaret dahil uzun yıllar Levant, İran, Arabistan ve Kafkasya'yı gezip tarihsel, diplomatik ve coğrafi gözlemlerini yazıya dökmüştür. Gözlemleri; gittiği bölgelerde insanlar, azınlıklar, adetler ve din gibi konularda zengin bilgiler içermektedir. Ayrıca, 1788-1789 Türk-Rus savaşı hakkında birçok ayrıntı kaydeder. Bu çalışmalarından dolayı kendisine Fransa tarafından nişan verilmiştir. Kitabın ilginç bir yönü de, yazarın kendisini görevlendiren daha önceki Fransız Büyükelçisi Vergennes’e olan sadakatinden ötürü o dönemde (1784-91) İstanbul'da büyükelçi olan Comte de Choiseul Gouffier'e yönelik saldırı niteliğinde ifadeleridir.

İngiliz ordusunun 25. Alay yüzbaşılarından David Sutharland’ın (1763-?) Cebelitarık’ta garnizon komutanı iken izinli bulunduğu sırada bir dostunun isteği ile birlikte çıktığı Ortadoğu gezisinde kaleme aldığı seyahatname. 1789 yılında Cebelitarık’tan başlayan, Sardunya, İtalya, Zante, İzmir, Ege Adaları, Efes ve İstanbul’u kapsayan gezi anılarını yirmi dokuz mektup olarak yazmıştır. Kitap yazarın Londra’ya dönüşünden sonra basıma destek veren bin kişi için özel olarak bastırılmıştır. Kitabın girişinde bu kişilerin alfabetik listesi yer almaktadır. 1787 Osmanlı-Rus Savaşı yıllarına rastlayan gezide çıkan savaşın nedenleri ve sonunda savaşa Avrupa devletlerinin de katılabileceğini vurgular. Yazar gezip gördüğü yerler ve burada yaşayanlar hakkında bilgiler de vermektedir.

Charles Perry (1698-1780) İngiliz gezgin, doktor ve tıbbi konularda çeşitli tezleri bulunan bir yazardır. 1739-1742 tarihleri arasında Osmanlı topraklarında özellikle İstanbul, Filistin, Mısır, ve Yunanistan’a seyahatlerde bulunmuştur. Gezileri sonucu edindiği izlenimlerini kaleme aldığı ve içeriğinde otuz üç gravür yer alan bu mükemmel eseri Sir John Montague’ya ithaf etmiştir. Patrona Halil’in III. Ahmed’i deviren ve Yunan kasap Yanaki tarafından finanse edilen 1730 isyanı eserin en ilgi çeken konularından biridir. Kitap aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu yönetimine ilişkin bölümleri, Sultanların kronolojik tablosunu, İstanbul’dan Kudüs’e ve İskenderiye’den Atina’ya yapılan seyahatlerin izlenimlerini içermektedir. Yukarı Mısırı ziyaret ettikten ve Antik Mısır dininin mitolojisi ile sembollerini yazdıktan sonra İskenderiye’den Atina’ya doğru yola çıkar. Bu gezi yazıları özellikle Kos, Patmos, ve Tenedos hakkında oldukça nadir açıklamalar içerir. Atina’da bulunduğu süre içerisinde İngiliz Konsolosu Ikolos Logothetis’in evinde kalır. Şehrin eski eserleri ile ilgili anlatımlar yaparken, çok akıllı ve yetenekli olduğunu düşündüğü Rum karakterine de atıfta bulunur.

Kral 14. Louis tarafından Fransa Kraliyet Botanik Bahçesine yeni bitkiler getirme görevi verilen, doktor ve doğa bilimcisi Tournefort 1700 yılının ilkbaharında, 44 yaşındayken, yanına yoldaş olarak bir ressam ve bir doktor alarak Yakın Doğu'ya doğru yola çıkar. Ege adalarını, Anadolu’yu özellikle Karadeniz’i, Kafkasya’yı, ve İran’ı gezer. Fransa’ya geri döndüğünde Kraliyet Bahçesi’nin sorumluluğu görevini sürdürür ve gezilerinden getirmiş olduğu birçok yeni bitki bu bahçede başarılı bir şekilde yetiştirir. Kitabında gezdiği yerleri betimlerken belirli bir yöntem izleyerek topoğrafya, ekonomi, yönetim, milletler sentezi ve günlük yaşamdaki örf ve adetlere ilişkin bilgiler verir. Doğal olarak, eserinde şehir, yer, anıt, bitki, alet, ve kıyafet görünümleri ile ilgili gravürler de yer almaktadır. Üç asır boyunca her gezginin bu bölgeler için başucu kitabı olacak eser ilk olarak 1717'de yayınlanır, bu ilk yayını birçok yeni baskı izler ve eser İngilizce, Almanca ve Flamanca gibi dillere çevrilir. Bugün hâlâ çeşitli dallardan araştırmacılar Tournefort'un metnine başvurmaktadır.

Shaw'un Osmanlı’nın hükmettiği Levant ve Kuzey Afrika hakkındaki gözlemlerinin "ikinci ve en değerli baskısı". 1720'den 1733'e kadar Cezayir'deki İngiliz fabrikasında Papaz olarak hizmet eden Thomas Shaw (1694-1751) Güneydoğu Anadolu, Suriye, Filistin, Mısır, Kıbrıs, Tunus ve Cezayir’de yoğun bir şekilde seyahat ederek yerel kültür, eski eserler, coğrafya ve doğa tarihi hakkında kapsamlı gözlemler yapmıştır. Seyahatleri sırasında Arap gezgin El-İdrisi’nin notlarından faydalanan Shaw İngiltere'ye döndüğünde 1734'te bir ilahiyat doktoru ve Kraliyet Cemiyeti Üyesi seçilmiştir. 1738'de Britanya Kralı II. George'a adanmış Seyahatlerini yayınlamıştır. Shaw, ölümünden sonra yayımlanmış olmasına rağmen, ilk kez 1746 ve 1747 tarihli iki tartışmalı ek de dahil olmak üzere, bu ikinci baskıyı ölümünden önce hazırlamıştır. İngiliz tarihçileri ve akademisyenleri tarafından çok saygı duyulan, "seyahatlerinin içerdiği değerli bilgiler, Arapça karakterlerle bir dizi yer adı verme alışkanlığı, Roma yazıtlarını kopyalamaya gösterdiği özen ve hiyeroglifler ve, son olarak, çalışmalarındaki istisnai derecede iyi levhalar ve haritalar, Shaw'a doğunun en dikkatli ve güvenilir seyyahları arasında yer almasını sağlamıştır.

J. J. F.Poujoulat (1808-1880) 18 yaşında Paris’e gelir ve Michaud’un hizmetine girer. Joseph François Michaud (1767-1839), yukarıdaki sekiz ciltlik çalışması için sekreteri Poujoulat ile birlikte Yunanistan, İstanbul, Ege Adaları ve Kudüs'ü de kapsayan bir yolculuk yapmıştır. Correspondance d’Orient’in Anadolu bölümünde 20 Haziran 1830’da İzmir’e ulaşırlar. Michaud, iki haftadan fazla bir süre İzmir’de kalırken, Poujoulat da Efes’e doğru yola koyulur. Ağustos boyunca Truva, Balıkesir ve Çanakkale, Lapseki, Gelibolu ve çevresini gezdikten sonra İstanbul’a gelirler. Yolculuk İstanbul’dan sonra Kudüs’e kadar devam eder. İkili Kudüs'te ayrılır; Michaud Mısır'a, Poujoulat ise Suriye'ye girmiştir. Düzenli olarak yazışmışlardır ve mektuplar kitabın temelini oluşturmuştur. Pek çok ayrıntıyla dolu olan mektuplarda arkeolojik ve tarihî bilgilerden ziyade, seyahat ettikleri yerlerin gözleme dayalı güncel açıklamaları yer almaktadır. Fransız tarih yazarı Michaud’un asistanı Poujoulat’la yaptığı bu yolculuk sonucunda mektup şeklinde yayınlanan seyahatname, bu türdeki kitapların en arananları arasında sayılır. Michaud, seyahatini tamamladıktan sonra sağlığı elvermediği için “usullere uygun” bir seyahatname yazamamış, bunun yerine bütün Doğu Akdeniz’i kapsayan uzun yolculuğu sırasında kendisinin ve genç yol arkadaşı Poujoulat’ın yazdığı mektupları yayınlamak zorunda kalmıştır. Michaud, mektupların yazılış amacını şöyle belirtir: “… bu mektuplarla ne bir kitap oluşturma, ne de bir gezginin yolculuk anılarını derleme sevdasında olmadığımı belirtmek istiyorum. Burada sadece, gittiğim yerlerden dostlarıma bazen birlikte eğlenmek, bazen bilgilerine bir katkıda bulunmak amacıyla yazdığım mektupları bulacaksınız.” Yolculuğun sona ermesinin hemen ardından mektuplar derlenir ve yedi cilt olarak 1832-1835 arasında yayınlanır. Joseph François Michaud (1767-1839) köklü bir ailenin ferdi olarak dünyaya gelmiştir. Haçlı Seferleri üzerine yaptığı muazzam kitabı (Histoire des Croisades 1812-1829 – 7 cilt) mükemmelleştirmek için hiçbir fedakarlıktan kaçınmamıştır. 1830’da kitabın yeni baskısına Haçlılarla ilgili veri toplamak için Haçlıların izlediği yolu rota tutan uzun bir yolculuğa çıkmaktan kaçınmaz. Correspondance d’Orient, bir ölçüde Histoire des Croisades sayesinde yazılmış olmaktadır.

Dimitri Kantemiroğlu ya da Dimitrie Cantemir (Dimitri Kantemir) (1673 - 1723), mükemmel bir eğitim görmüş, Jeremias Cacavelas’dan (1698’den sonra) Latince, Yunanca, edebiyat ve felsefe dersleri almış, Osmanlı Devleti'ne bağlı Boğdan eyaletinin beyi, Rumen asıllı ünlü tarihçi ve yazardır, İstanbul'da yaşadığı süre boyunca Klasik Türk müziğine büyük katkılarda bulunmuş müzik uzmanı. Kantemiroğlu İstanbul'da yaşadığı süre (1687-1710) boyunca sadece Türk müziği değil, tarih, siyaset, felsefe ve din konularında da birçok kitap yazmıştır. 1710-1711 yıllarında sürdürdüğü Bogdan Voyvodalığı sırasında Osmanlı Devleti’nin zayıflayıp çökmekte olduğu kanaatiyle Rusya tarafına geçmiştir. Rus-Bogdan kuvvetleri Osmanlı-Tatar askerleri tarafından mağlup edilip, Osmanlılarla Ruslar arasında imzalanan Prut antlaşması sonucunda Dimitrie .Cantemir Rusya’ya sığınmış ve Çar’ın yakın danışmanı olmuştur. Müzayedede satışa sunulan eser Kantemiroğlu’nun Rusya’ya sığınıp Rus Çarı’na danışman olduğu 1714-1716 yılları arasında Osmanlı tarihi hakkında ve Avrupa devletlerine Türkleri yenilgiye uğratmak için hayati önem taşıyan siyasal ve askeri öğütler içeren kitabıdır. Batı'da Osmanlı Devleti konusunda oluşan ön yargıların büyük kısmına bu kitabın sebep olduğu ileri sürülmüştür. Çar Büyük Petro kitabın bir an önce Rusçaya çevrilmesi için emir vermiştir. Kitap daha sonra 1734 yılında İngiltere'de, 1743 yılında da Fransa'da yayınlanmıştır. İngiltere Kraliçesi Caroline'ın uzun süre bu kitabı başucundan ayırmadığı söylenir.

Kitap Fransız rahip, arkeolog ve tarihçi Jean-Jacques Bourassé’nin 19. yüzyılın ortalarında Osmanlı’nın hüküm sürdüğü Kutsal Topraklar’da seyahatini konu almaktadır. Yazarın Kutsal Topraklara, Hristiyan dininin ilk sahnesine seyahati, Mısır, Arabistan ve Petra harabeleri, tüm Filistin, Kudüs, Samaria, Celile veya Suriye'de gezinti izlenimlerini anlatan, gezilen yerlerin manzaralarını ve tarihi yapılarını gösteren, Karl Girardet’in gravürleriyle zenginleştirilmiş nefis bir seyahatname.

19. Yüzyılda Amerika’nın en ünlü şairlerinden olan ve önemli bir linguist Henry Wadsworth Longfellow dönemin en önemli Amerikan ve Avrupa üniversitelerinde edebiyat ve dil üzerine ders vermiş bir profesördür. Bir yandan kendi şiirlerini yazarken bir yandan da önemli şairlerin yabancı dilde yazılmış şiirlerini İngilizce’ye tercüme etmiştir. “Poems of Places” ünlü şairlerin Türkiye ve Yunanistan hakkında yazdıkları şiirleri içeren 19. yüzyılın ikinci yarısında basılmış ilginç bir kitaptır.

De La Croix eserin giriş bölümünde Selçuklular başta olmak üzere Tatar ve Kırım hanları, İran, Mısır ve Moğol hükümdarlıklarından bahisle, Osmanlılardan önceki dönemlerdeki Türk hükümdarlıkları hakkında tarihi bir arka plan ortaya koymaktadır. Kitabın sol sayfalarında her bir Osmanlı sultanının dönemindeki olayları kronolojik olarak anlatırken, sağ sayfada aynı dönemlerde Asya'daki ve Avrupa'daki imparatorlukların gelişmelerini izah etmektedir. Bu şekilde yazar, Osmanlı’nın çeşitli dönemlerde diğer güçlere oranla konumunu çizmektedir. Eserin başında Osmanlı-Türk tarihi, devlet düzeni ve İslam dini ile ilgili bir takım kavram ve deyimleri içeren bir terminolojik sözlük bulunmaktadır. Kitabın sonuna ise ünlü kişiler ve bilim adamları hakkında bir bölüm eklenmiştir.

19. yüzyılın birçok yazarı gibi, Théophile Gautier de Marsilya'dan Konstantinopolis'e doğru yola çıkıyor. La Presse d'Émile de Girardin'in gönderdiği, bu doğu dünyasını çarpıcı bir şekilde resmediyor. Eski şehri bile işgal eden batılılaşmayı gözlemliyor ve sık sık duyduğu pişmanlıktan söz ediyor. Böylece, alışılmadık yollardan ve turistlerden uzakta, "sefil ve ihmal edilmiş İstanbul" labirentinde keşfe çıkıyor. Gautier’in şair ve romancı kimliğinin yanında duygusal tarihçi ve ironik gezgin kimliğini de gözlemleniyor. Onun Konstantinopolis'i bugünün İstanbul'unu daha iyi anlamamıza yardımcı oluyor.

Hayatının seksen yılı  Fransa tarihinin en hareketli dönemlerine rastlamış, üç devrimi yaşamış, Napolyon'u eleştiren  pek çok yazı yayınladığından Paris'ten bir dönem sürülmüş Chateaubriand, Les Martyrs isimli epik eseri Roma İmparatorluğu dönemindeki ilk Hristiyanlara edilen eziyetleri konu almaktadır. Paris à Jérusalem isimli eserinde ise, Chateaubriand 1806-1807 tarihinde Doğu’ya yaptığı yolculuğa dair hatıralarını anlatır. Yapıtı, yazarın Osmanlı Türkü’ne (Müslüman) ve genel olarak Ortadoğu’ya Ortaçağ Katolik şovenizmiyle yaklaştığı, gittiği her yerde Hz. İsa’yı gördüğü ve insanlığın ancak Hristiyanlıkla kurtulacağına dair Katolik görüşlü oryantalist bir eser olarak değerlendirmek gerekir.

“Doğu’nun Şanlı Adamları” adı altında kitapta Hazreti Muhammed’den Kanuni Sultan Süleyman’a kadar kadar kutsal ve önemli şahsiyetler kronolojik olarak ele alınmaktadır; Hazreti Muhammed, Hazreti Ömer, Abdullah Memun, Selahaddin Eyyubi, Cengiz Han, Timurlenk, Yıldırım Bayezid, Fatih Sultan Mehmet, Kanuni Sultan Süleyman. Yazar bu şahsiyetlerin hem hayat hikayelerini ayrıntılı bir şekilde anlatmış hem de bulundukları coğrafya hakkında detaylı bilgiler vermiştir. Bu bilgiler yazarın kitabın hazırlık aşamasında Levant'a yaptığı geziler sırasında edindiği bilgilerden oluşmaktadır.Ayrıca Mazas, eserini yazarken Hammer'in "Biographical Dictionary of Islam" adlı kitabını kaynak almıştır. İslamın ve Doğu’nun kutsal ve önemli şahsiyetlerini konu alan kitap akademisyenler tarafından önemli bir kaynak olarak bugün dahi kullanılmaktadır.

Jean-Baptiste Tavernier (1605-1689) bir Fransız tüccarıdır. Oldukça genç yaşlardan itibaren seyahatlere başlamıştır. Kitap, yazarın 17. yüzyılda Osmanlı’dan İran’a, oradan da Doğu Hindistan’a uzanan seyahatlerini içerir. Kitabın İstanbul’a ait bölümü adeta bir belge niteliği taşır. Önce Avrupa’yı dolaşan Tavernier, sonra Filistin ve Kudüs’ü gezmek üzere Ratisbon’dan hareket eden bir grup ile birlikte İstanbul’a gelmiştir. Ancak İstanbul’a vardıktan sonra Kudüs’e gitmekten vazgeçmiştir. İstanbul’da bulunduğu süre zarfında İran’a devam etmek için uygun bir kervanın hareketini beklemeye başlamıştır. Tavernier bu arada hem şehri gezmiş hem de Topkapı Sarayı ve Harem Dairesi hakkında biri Fransız, diğeri İtalyan kökenli iki saray hizmetkârının edindiği bilgileri doğrudan gözlemleriyle takviye ederek bu eseri kaleme almıştır. Tavernier’in bu eseri, Osmanlı İmparatorluğu'nun Duraklama Devri olan 17. yüzyılda, imparatorluk yaşamını ve saray düzenini bir batılı gözüyle ortaya koyması ve özellikle Topkapı Sarayı hakkında verilen bilgiler kitaba belge niteliği kazandırmıştır.

Ticarete atılmış bir eski Osmanlı askeri ve bir Rum papazın yetim kızı olan karısından, biri kız beş çocuğu vardır. Çok sonra oğullardan ikisine, Almanya İmparatoru Frederik tarafından, “Barbaros” yani “Kızılsakal” lakabı takılacaktır. Akdeniz’in her köşesinde yankı bulan Barbaros ismi kimi zaman gözüpeklik, yetenek ve zekayla kimi zamansa korsanlıkla birlikte anılacaktır. Farine, bu iki korsan kardeşin, Oruç ve Barbaros Hayreddin Paşa’nın yaşamları, birbirinden güzel gravürler eşliğinde anlatmaktadır. Desenler Léopold Flameng’in elinden çıkmadır.

Miss Julia Pardoe (1806-1862) tanınmış bir İngiliz yazardır. Yazmaya on dört yaşındayken şiirle başladı. Bunun ardından yazdığı romanlar da çok beğenildi. Anılarını ve gezi notlarını yayımladı. Geçirdiği bir hastalık sonucu, güney ülkelerine yolculuklar yapmak zorunda kaldı. İlk gezisini Portekiz’e yapan yazar, bu ülkeyle ilgili gözlemlerini "Traits and Traditions of Portugal" (Portekiz’in Destanları ve Gelenekleri) adlı kitabında topladı. Miss Pardoe, 1835 yılında İstanbul’a geldi. Gerçek amacı Yunanistan, Türkiye ve Mısır’ı görmekti. Ancak, İstanbul’a gelince şehrin büyüsüne kapılarak dokuz ay boyunca İstanbul’da kaldı. Sultan II.Mahmud’un başta olduğu bu dönemde İstanbul’un eşsiz doğa güzellikleriyle dolu Boğaziçi’ni, halkın eğlence yerlerini, anıtlarını ve çarşılarını dolaşmış, bayram ve Saray’ın düğün alaylarına katılmış, çeşitli sosyal konumdaki kişilerin konaklarında bulunmuştur. Ayrıca, Bursa ve Uludağ yöresine de gitmiştir. Bütün bu yaşadıklarını büyük bir tarafsızlıkla yazıya döken, doğaya ve şiire tutkun Pardoe, gördüklerini en ince ayrıntısıyla adeta resmeder gibi betimlemiştir. Özellikle Batı’da var olan Osmanlı ile ilgili yanlış ve olumsuz kanıları, haksız önyargıları silmeye katkısı büyüktür. Kitabın gravürlerini çizen William Bartlett (1809-1854) ünlü İngiliz gravür sanatçısıdır. John Britton’un yanında ustalaşmıştır. Bartlett, J. Pardoe’nin kitabını resimlemek için 1835’te İstanbul’a geldi. Hazırladığı 87 gravür İstanbul’un o yıllardaki görünümünü aksettirmesi bakımından bugün birer belge durumundadır. Çeliğe hakkederek basılmış bu gravürler değişik hakkaklar tarafından işlendiğinden kaliteleri farklıdır. Ayrıca hakkaklar gravürleri zaman zaman orijinallerinden değişik biçimde işlemişlerdir. Bartlett’in büyük bir ustalıkla çizdiği resimler Miss Pardoe’nin mükemmel metni ile birleşince "The Beauties of the Bosphorus", gravürlü İstanbul kitapları arasında müstesna bir yere sahip olmuştur.

Fransız akademisyen, astronom ve arkeolog Jean Baptiste LeChevalier 18. Yüzyıl sonlarında Fransa'nın Osmanlı İmparatorluğu Büyükelçisi Choiseul-Gouffier tarafından Osmanlı topraklarında arkeolojik araştırmalar yapmak üzere atandı. Bir seyahatname olan kitapta, LeChevalier Truva bölgesine yaptığı bilimsel geziyi anlatıyor. Bölgedeki kalıntıları yakından inceleyen yazar, arkeolojik bulgular ve bilgiler üzerine geniş açıklamalar yapıyor ve bölgenin ilk haritasını çıkarıyor. LeChevalier’in çalışmaları Truva’da arkeolojik çalışmaların başlangıcıdır.