25. ONLINE Müzayede; Nadir Kitaplar, Efemera ve Obje Müzayedesi

Edward A. Freeman, Lord John Russel, Angus Hamilton, J. Ellis Barker, Sutherland Menzies, G. C. Curtis, William J. J. Spry, Margaret Macgregor, Théophile Gautier, H. F. Tozer, John Foster Fraser, Edward Dicey, Harry De Windt, Herbert Vivian, Lady Thompson, J. D. Bourchier, Mary E. Durham, A. J. Evans ve Hélène Vacaresco’nun Türkiye ve Osmanlı’nın hükmettiği Balkan ülkeleri hakkındaki yazılarından oluşan bir derleme eser… Kitapta Osmanlı İmparatorluğu tarihi, yeni ve eski rejimler, Türkiye’nin Avrupa’daki yeri, Türklerin karakterleri, Türk kadınları, İstanbul sarayları, pazarlar, dinî bayramlar, Makedonya, Edirne, Selanik, Manastır, İstanbul, Bulgaristan, Romanya ve tarihleri gibi konular ele alınmıştır.

Kitapta, Balkan Savaşı sırasında Kırklareli, Lüleburgaz ve Çatalca bölgesindeki çarpışmalar bir Alman subayının gözüyle anlatılmaktadır. Meşrutiyet’in coşkusuna düşen Trablusgarp Savaşı gölgesi, Balkanlar’da süren milliyetçi yayılma hareketlerinin iştahını kabartıyordu. Trakya’dan Adriyatik kıyılarına uzanan Osmanlı toprakları, Rusya’nın desteklediği Sırbistan ve Bulgaristan’ın gizli bir antlaşmasıyla paylaşılır. Sonradan Yunanistan’ın da katıldığı bu antlaşmanın hayata geçmesi için beklenen kıvılcım, Karadağ sınırında Ekim 1912’de savaşı başlatır. Batıdan Sırpların, doğudan Bulgarların saldırısıyla başlayan savaş 1913 ortalarında bittiğinde, Edirne’nin batısındaki Osmanlı toprakları elden çıkmıştır. Müttefik Alman subayı Gustav von Hochwächter, bu savaşın ilk aylarında Osmanlıların doğu cephesinde görev yapmış ve bir savaş günlüğü tutmuştur. Bu kitap bu günlüğün penceresinden, Balkan Savaşı’na yokluklar ve eksiklerle giren ordunun, savaşı yönetenlerin başarısızlıklarının ve bu yüzden perişan olan askerler ve muhacirlerin feci durumunun bir tablosunu çizmektedir.

Yıkılan Osmanlı ve yeşeren Cumhuriyet… Ünlü Alman mimarlık tarihçisi Karl Klinghardt 1911-1925 yılları arasında Türkiye’de bulunmuş, mimarlık ve arkeoloji konularında incelemeler yapmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarına tanıklık eden bu kitaptaki fotoğraflar belge niteliğindedir. Kitapta ayrıca İstanbul, Ankara ve İzmir’in katlanan kent planları bulunmaktadır. Milletlerin gelişmelerini anlamak için onlara kendi şartları içinden bakmak gerektiğini bilen Karl Klinghardt 1920’li yılların hemen başında Ankara ve İstanbul hükümetleri arasındaki çekişmeyi dikkatle incelemiştir. O dönem olan bitenlere sadece İstanbul’dan bakanların yanlış değerlendirmelerde bulunduğunu belirten Klinghardt, Ankara özelinde Anadolu’nun hem yaşam hem de dünyaya bakışlarının İstanbul’a kıyasla ciddi farklılıklar içinde olduğunu ısrarlar vurguluyor. Yeni Türkiye’nin ve Türk insanının politik sezgileri,nüfus sorunu, reform hareketleri ve yeni ruh, kapitülasyonlar ve imtiyazlar, kırsalda ekonomik hayat gibi başlıklar altında yeni cumhuriyeti inceleyen Klinghardt’ın esas dikkati çeken Ankara ve taşrada çekilmiş oldukça etkileyici fotoğraflardır. Cumhuriyetin ilk yılında yapılan çeşitli etkinliklere ait fotografların bulunduğu kitapta özellikle Adana’da kırsal hayata dair fotoğraflar ilginçtir. Kitapta Rum ve Ermeni nüfusunun büyük bir kısmını kaybeden ve büyük bir yangın geçiren İzmir’in yeniden yapılanma serüveni de detaylı bir şekilde anlatılmaktadır.

Milletler Cemiyeti Komitesi Anglo-Irak delegasyonu üyesi ve siyasi görevli olan yazar C.J. Edmonds, İngiltere ile Türkiye arasında 1918'den 1925'e kadar süren Musul anlaşmazlığının diplomatik ve askeri tarihini, ve bir siyasi subay olarak kendi deneyimlerini ve gözlemlerini anlatmaktadır. Kuzeydoğu Irak'ın coğrafyası, kültür mirası, yerel tarihi, bölgenin aşiret ve aşiret dışı Kürt, Arap ve Türkmen sakinlerinin yaşam tarzları, kültürel ve dini kardeşlikleri hakkında bilgi vermektedir.

Bağdat Demiryolu bir başka adıyla Berlin-Bağdat Demiryolu’nun finansmanı ve yapımı Alman İmparatorluğu tarafından üstlenilmişti. Bu demiryolu Berlin’i Osmanlı şehri Bağdat’a bağlayacak, ve Almanlar Basra Körfezi’nde liman kuracaktı, böylece Hint Okyanusu ve açık denize ulaşmayı planlayan Almanlar hem askeri hem ticari üstünlük sağlayacaklardı.Osmanlı İmparatorluğu açısından bu demiryolu Arap Peninsulası’nda Osmanlı’nın kontrolünü artıracaktı. Ancak dönemin diğer emperyalist güçleri Amerika, İngiltere ve Fransa gözünü Ortadoğu’da Osmanlı topraklarındaki petrole dikmişlerdi. Bu emperyalist güçler, Osmanlı’nın ve Almanların bu bölgede kuvvetlenmesini istememişler ve demiryolunun yapımını engellemek için ellerinden geleni yapmışlardır. Dahası, İngilizler Arap halkına kendilerinin tutmayacağı Arap Krallığı sözü vererek Arapları Osmanlı’ya karşı kışkırtmış, böylece Arapları kendi tarafına alan İngilizler Osmanlı’nın Ortadoğu’daki sonunu başlatmıştır. 1910’da yapımına başlanan Bağdat Demiryolu’nun 1. Dünya Savaşı’nın başlıca sebebi olduğunu söyleyen tarihçiler ve siyasetçiler vardır.

Fransız Ubicini 1846’da seyahate çıkarak İtalya, Yunanistan üzerinden İstanbul’a gitti (1847). 1848’de Bursa ve İzmir’e geçti. Aynı yıl Eflak ve Boğdan’da çıkan ayaklanmalar esnasında kurulan geçici hükümetin sekreterliğini üstlendi. Bu iki prensliğin Rus işgaline uğramasına ve Türk ordusunun Eflak’a girmesine tanık oldu. Sorun çözüldükten sonra İstanbul’a döndü ve Fuad Paşa’ya bilgi verdi. İstanbul’da bu ilk kalışı üç yılı buldu. 1855’te bir defa daha İstanbul’a geldi. Ubicini İstanbul’da geniş bir çevre edindi. Çeşitli ailelerle tanıştı ve onların konuğu oldu. Mustafa Reşid, Fuad, Âlî ve Ahmed Vefik paşalar gibi dönemin önde gelen devlet adamlarıyla irtibat kurdu. Türkiye’deki gelişmeleri, özellikle Tanzimat’la birlikte hızlanan yenilik hareketlerini yakından takip etti. Türkçe’yi edebî metinlere nüfuz edebilecek ölçüde öğrendiğinden Doğu kaynaklarını değerlendirebilecek donanıma sahipti. Yazar bu eserinde 1839 Tanzimat Fermanı’yla açılan yeni dönemdeki gelişmeleri ele almaktadır. Devletin yeniden yapılanması, kurumlar, saray, bürokratik ve askerî durum, günlük yaşam, Türkiye’de kadının konumu, gelenek ve görenekleri büyük ölçüde kişisel gözlemlerine dayalı anlatmaktadır.

1871 yılında Türkiye’ye öğretmen olarak gelen Mary Mills Patrick, ilk olarak Erzurum’da bir misyoner okulunda öğretmen olarak çalışır. Daha sonra İstanbul’a dönüp Arnavutköy Amerikan Kız Koleji'nin açılışında görev alan yazar, Abdülaziz, V.Murad, II.Abdülhamid, Mehmed Reşad ve Vahideddin dönemlerini, Arnavutköy Kız Koleji’nde önce öğretmen daha sonra da müdür olarak geçirir. 1875-1923 yılları arasında meydana gelen bütün önemli olayları ayrıntılı bir biçimde anlatan Patrick anılarını hoş bir üslupla kaleme almıştır. Kitap aynı zamanda, Robert Kolej ve Arnavutköy Kız Koleji’nin tarihi hakkında ilginç ve nadir bir kaynaktır.

İstanbul ve Atina’daki Amerikan ticaret heyetinde, daha sonra Amerika’nın Ermenistan ve Kafkasya’daki askerî misyonunda resmî görev yapmış Mears kitabında, iktisadî ve ticarî konularda tecrübesini gözlem ve analiz becerisi ile birleştirerek ülkeyi Osmanlı’dan devralan genç Cumhuriyet’in içinde bulunduğu durumun panoramasını ortaya koymuştur. Kitapta Türkiye’nin azınlıkları, dinî yapısı, eğitim sistemi, kadının durumu, sağlık sistemi, arkeolojisi, ulaşım ve iletişim sistemleri, toprak kullanımı, sulama, tarım, ormancılık, madencilik, iç ve dış ticaret, Osmanlı’dan devreden borçlar ve yabancı yatırımlar, hazine, hükümet yönetimi, kapitülasyonlar, basın, Jön Türk hareketi, uluslararası ilişkiler, Ermeni sorunu, Arap sorunu ve Kemalizm ayrı başlıklar altında incelenmektedir.

1885-1887 yılları arası Amerika Birleşik Devletleri’nin İstanbul Elçiliği'ni yapan, avukat, gazete editörü ve diplomat Samuel Cox 1886 yazını geçirdiği Büyükada'yı ve diğer İstanbul Adalarını tarihî ve coğrafî konumları çerçevesinde anlatır. Cox, adalardaki günlük yaşamı, yerli halkı ve azınlıkları, buralardaki yaşam tarzını, çevredeki bahçe ve villaları, renkli bir üslupla ve fotoğraflarla tanıtmaktadır. Yazar, St. George ve Christos manastırlarını, Heybeliada, Burgaz ve Sivri adalara yaptığı yolculukları, bu adaların özelliklerini, dikkatini çeken unsurlarla birlikte kaleme almıştır. Marmara adaları ile ilgili nadir bir anı kitabıdır. Cox'un İstanbul adaları hatıraları da hem adaların coğrafi yapıları hem de toplumsal yaşam üzerine hayli ilginç bilgiler verir. Ermeni meselesindeki rolü hala tartışılan Cox'un adalardaki etnik yapılar ve yaşam tarzlarına ilişkin görüşleri de oldukça ilgi çekicidir. İstanbul Adaları hakkında yazılmış kitapların sayıca az olması bu kitabın değerini daha da artırmaktadır.

Kitap, Türkiye, İran, Suriye, Irak, İran, Mısır, Filistin, Trans-Ürdün gibi ülkelere odaklanarak çağdaş Müslüman dünyasında kadınların değişen yerini araştırıyor, özellikle örtünme ve boşanma gibi bazı değişim alanlarının ana hatlarını çizerek başlıyor. Bunu, kadın eğitiminin ilerlemesi, değişen ekonomik rolleri, sağlık standartlarının iyileştirilmesi, genişleyen ilgi alanları ve genel olarak İslam üzerindeki değişim baskısı hakkında derinlemesine incelemeler izlemektedir. Kitabın sonunda söz konusu ülkeleri içeren seyahat haritası bulunmaktadır.

Anna Bowman Dodd (1855—1929) seyahat yazarı ve gazetecidir. Dönemin Amerikan Büyükelçisi General Horace Porter ile İstanbul'a bir yolculuk yapmış ve 1901 yılında II.Abdülhamid tarafından Yıldız Sarayı’nda ağırlanmıştır. Dodd şehri ve halkı detayları ile incelemiş, Türkiye’de modernleşmenin getirdiği değişiklikleri içeren dokümanlarla yakından ilgilenmiştir. Aynı zamanda Türk kadınlarının haklarını, haremleri ve evlilikleri, ev yönetimini, eğitimi, köleliği, Sultan'ın saltanatını ve Osmanlı İmparatorluğu'nun son günlerinde yaşanan milliyetçi hareketleri gözlemleyip kaleme almıştır. Bu kitap, yazarın İstanbul ve özel olarak Yıldız Sarayı ile ilgili hatıralarını içermektedir. Osmanlı Başkenti’nde geçirmiş olduğu günleri son derece canlı bir üslupla anlatmaktadır. Türkiye'de kadın hakları, kölelik ve köleler, harem yaşantısı, Tophane, saltanat kayıkları, dervişler, Ayasofya, Pera, Galata, Üsküdar, Bursa, İslam dini, Türk reformları gibi konuları ele alan yazarın ilginç gözlemleri arasında Sultan ll. Abdülhamid'in sarayda diplomatları kabul töreni, Yıldız Sarayı tiyatrosunda yapılan özel gösteri, Galata Mevlevihanesi’ndeki sema töreni yer almaktadır.

Kitabın giriş yazısını Octave Uzanne yazmıştır. Nicolas Fromaget (?-1759) yaşadığı dönemde eserleri çok tutulmuş ancak sonradan unutulmuş bir Fransız yazarıdır. İlk baskısı Le Cousin de Mahomet et la Folie Salutaire (Paris, 1742) adıyla yapılan bu eser hayal mahsulu bir romanın “Eunuchs, Odalisques and Love, A Frenchman’s Amatory Adventures in Turkey” adını taşıyan İngilizce edisyonudur. Roman, bir Fransız gencinin 18 yüzyıl Türkiye’sindeki aşk maceralarını konu etmektedir. Roman, Casanova’nın anıları tarzındadır ve Voltaire’in Doğu Öyküleri için ilham kaynağı olmuştur. Fromaget 18. yüzyıl Türkiye’sinin güzel kadınlarını, kaçamaklarını erotik bir üslupla anlatır. Çağın egzotizmine kapılarak harem ağaları, odalıklar ve aşk üzerine kurduğu bu roman 18. yüzyıl Türkiye’sinin cinsel yaşamını kimi zaman gerçek, kimi zaman abartılı, kimi zaman da gülünç yönleriyle ele almakta ve hoş bir üslupla anlatmaktadır.

1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nın başlıca sebepleri Osmanlı’da yaşanan azınlık isyanları, Rusya ve Batı Avrupa ülkelerinde Osmanlı Devleti'nde yaşayan Hristiyanların insan haklarının çiğnendiği konusunda oluşan tek taraflı kamuoyu, Rusya'nın Balkanlar’daki genişleme siyaseti, Romanya ve Bulgaristan'ın bağımsızlık istekleri ve Panslavism akımıydı. Osmanlı İmparatorluğu bu savaşa hazırlıksız yakalanmış ve ağır bir yenilgi almıştı. Rus ordusu batıda Edirne’yi alıp İstanbul’a kadar, doğuda ise Erzurum’a kadar ilerlemiş, Osmanlı Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşmasını imzalamak zorunda kalmıştı. Bu savaşla birlikte Osmanlı Balkanlar’daki nüfusunu büyük ölçüde yitirmiştir. Savaş sırasında yaşanan etnik temizlik ve kıyımlar nedeniyle Müslüman halkın büyük bölümü Balkanlar’dan göç etmek zorunda kalmıştır. Rus Dükü Nikolas’ın orduları ile Balkanlar’dan İstanbul’a kadar gelen Ayastefanos Antlaşması sırasında Rus ve Osmanlı yetkilileri yakından izleme fırsatı bulmuş yazar Marcel Fresneaux kitabında Balkanlardaki Hristiyan halk ve Osmanlı’nın içine düştüğü durum hakkında gözlemlerini yazmıştır.

1683 Viyana Kuşatması Avrupa tarihinin dönüm noktalarından biridir. Viyana önlerindeki savaş 2 aylık kuşatma sonrası Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasında Osmanlı Ordusu ile Kral III. John Sobieski komutasındaki Habsburg Monarşisi ve Polonya-Litvanya Topluluğu’ndan oluşan Kutsal Roma İmparatorluğu ordusu arasında gerçekleşmiştir. Osmanlıların yenilgisi ile sonuçlanan savaş sonunda Osmanlı Macaristan’ın nerdeyse tamamını kaybetmiş ve Hristiyan dünyası için bir tehdit olmaktan çıkmıştır. Ayrıca Viyana kapılarından geri dönüş sonrası Osmanlılar için duraklama ve ardından 1. Dünya Savaşı’na kadar süren gerileme dönemi başlamıştır. Oxford tarihçisi John Stoye, Viyana Kuşatması adlı kitabında kuşatmayı, savaşı ve savaşın sonuçlarını ayrıntılı ve her aksiyonu titizlikle aktarıyor.

Lt. Colonel Berevete Boucabeille ismi ile yazarlık yapmış, asıl adı Bernard Paul Louis (1872-1945) olan, Fransız yarbayın yazdığı 13 harita ve 10 kroki eşliğinde 1912 Balkan Savaşı’nın her muharebesini, Sırp, Karadağ, Yunan ve Bulgar ordularının hareketlarını, ve Osmanlı’ya yıkım getiren ağır yenilginin sepeblerini detaylı bir şekilde anlatan, Balkan Savaşı hakkında askeri yorumlar içeren en önemli kitaplardan biri.

19. Yüzyılın sonlarında birçok kez İstanbul’a gelmiş olan Türk dostu ünlü Fransız roman yazarı Pierre Loti’nin 2 romanını içeren kitap; Türkçe’ye tercüme “Madam Prune’un Üçüncü Gençliği” yazarın Japonya’da geçen hayali bir evvliliğini konu alır. Kitabın içerdiği diğer roman yazarın yazdığı ikinci roman “Loti’nin Evliliği” Pierre Loti’ye büyük ün ve takipçi kitlesi kazandıran romanıdır. Bu eser, Tahitili bir kızla yaşanan romantik ilişkiyi anlatan yazarın otobiyografik romanıdır.

Alfonso de Lamartine Osmanlı dostu, “Histoire de la Turquie” ve “Voyage en Orient” gibi Osmanlı hakkında övgü dolu kitaplar yazmış, Fransız politikacı, şair ve yazardır.Türkçe “Herkes İçin Okumalar” demek olan “Lectures Pour Tous” yazarın genel eserlerinden alıntılar içermektedir. Yazar önsözünde kitabının tüm ailelerin her yaştan fertlerinin okuması için kendisi tarafından seçilmiş düşünce ve imgeleri ele adığını söylemektedir. Edebiyatçılar tarafından, bu eserin Fransız eserleri için bir mirası koruma politikasının bir parçası olduğunu ileri sürmüşlerdir.

Emine Foat Tugay 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Doğu Cephesi’nde Rusları durduran ve bu nedenle kendisine Gazi ünvanı verilen Ahmed Muhtar Paşa'nın torunudur. Anne tarafının kökeni  Mısır’ın ilk hidivi, Kavalalılar Hanedanı'nın kurucusu Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya (1769-1849) kadar uzanır. Eser, Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarına dair pek çok güncel ve toplumsal olayı canlı görgü şahidi olarak ve daha önce hiç yayımlanmamış aile kayıtlarına dayanarak anlatmakta ve birçok biyografi içermektedir. Kitabın sonuna eklenen 8 adet soyağacı ve birçok ünlü ismin bu soyağacıyla ilişkisini izlemeyi mümkün kılan 10 sayfalık indeks kitaba değer kazandırmaktadır.

Aslen 1930'da Berlin'de “Harem” olarak yayınlanan kitap, daha sonra kendisinden yalnızca Djavidan Hanem olarak bahseden Marianna Török de Szendrő'nin (Almanca: May Torok von Szendro) anılarıdır. Sultani ve Hidiv haremliklerinin sınırlı ihtişamında kadınların tartışmalı yaşamını anlatıyor. Mısır ve Sudan'ın son Hidiv'i (Osmanlı valisi) II. Abbas Hilmi Bey (Abbas Hilmi Paşa olarak da bilinir) ile kendi romantik ilişkisinin parçalarıyla Hidiv mahkemesine dair iç görüleri iç içe geçiriyor. Örneğin, Abdin (Kahire) ve Ras al-Tin (İskenderiye) sarayları arasında nasıl yaşadığını ve yazları khedivenin Türkiye'nin Tchibukli'deki villasında nasıl geçirdiğini anlatıyor.

Yazar, genellikle tek başına, kamyon ve at sırtında seyahat etti. Çok az ziyaret edilen ve hakkında hiç yazı yazılmamış yerlere ulaştı. Taşra halkı onu kıt kaynaklarıyla ilgisi olmayan bir cömertlikle karşıladı. O da zamanda yolculuk yapıyordu ve Büyük İskender'in hayatını hatırlamada anlam buldu. Yirmi iki yüzyıl önce birleşik bir dünyanın hayalini kuran ilk kişiydi.

Yayınevi’nin “Ünlü Sanat Şehirleri Serisi”nden olan İstanbul kitabında, yazar Hermann Barth 103 tane resim eşliğinde akıcı bir edebi üslupla İstanbul'un tarihi, anıtlar, arkeoloji müzesindeki yapıtlar ve 20. yüzyıl başlarındaki İstanbul'da çağdaş yaşam ve şehrin ve bilhassa Boğaziçi’nin görülmeye değer bellibaşlı yerlerinden söz etmektedir.

Yakındoğu dilleri okumuş, teolog, arkeolog, sanat tarihçisi ve Bizantolog yazar Alfons Maria Schneider İstanbul ve İznik’te tarihi eserler ile ilgilendi. 1942’de İstanbul’daki Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün başkan yardımcılığına tayin edildi. Ancak 1944’te Türkiye’nin Almanya ile ilişkilerini kesmesi üzerine Almanya’ya döndü. İznik ve İstanbul’daki Bizanz dönemi tarihi ve dini eserler hakında birçok kitabı bulunmaktadır. Satışa sunulan kitapta, camiler, camiye çevrilen kiliseler, kiliseler, çeşmeler, ayazmalar gibi İstanbul’un (ağırlıklı Bizans Dönemi) dini yapıları ve surlar, kemerler, Yerebatan Sarayı gibi Bizans Dönemi’nden kalma tarihi eserler anlatılıyor.

Charles Diehl (1859-1944) Bizans tarihi üzerine çok önemli araştırmalar yapmış olan bir Fransız Bizantologdur. Kitaplarından bazıları "La Colonie Vénitienne à Constantinople", "Le Palais et le Cours de Byzance", "La France et Constantinople", "Constantinople et la Question des Detroits", "Constantinople, de Byzance à Stamboul" ve "Manuel d'Art Byzantin"dir. Eserleri, yazılmalarından bu yana uzun süre geçmesine rağmen hâlâ değerlerini koruyan başvuru kitaplarıdır.